De Scholenbouwwaaier is een praktisch hulpmiddel dat op een eenvoudige manier beschikbare informatie rondom de (ver)bouw van scholen bundelt en toegankelijk maakt. Handig voor iedereen die met (onderwijs)huisvesting te maken krijgt. De komende jaren zullen immers veel scholen moeten worden vervangen of verbouwd. Hoe doe je dat, en wat komt daar allemaal bij kijken?
Doordat de scholenbouwwaaier redeneert vanuit de logica van de gebruikers krijgen zij daarmee de sleutel tot het opstellen van een eigentijds Programma van Eisen (PvE) De waaier fungeert tevens als inspirerend afwegingskader bij het maken van keuzes en het stellen van prioriteiten in dit PvE. Door opgedane ervaringen uit andere projecten te delen komt er voor hun veel meer informatie beschikbaar waar zij hun voordeel mee kunnen doen.
Scholen zijn zo beter in staat vragen te stellen die voor hun van belang zijn om te komen tot een gezond en goed gebouw.
De meest gestelde vragen over de Scholenbouwwaaier voor u op een rij.
01 Wat: is de Scholenbouwwaaier?
02 Wat: is de Scholenbouwwaaier niet?
De scholenbouwwaaier moet niet gezien worden als dé oplossing voor problemen die in de dagelijkse praktijk van de scholenbouw wordt ervaren. De waaier is slechts een communicatiemiddel om deze problemen beter te kunnen duiden en in samenhang te structureren.
03 Wat: levert het gebruik op?
In tijden van schaarste is het essentieel om de goede dingen goed te doen.
Het werkprogramma rondom de Scholenbouwwaaier heeft zich om die reden ten doel gesteld de kwaliteit van huisvesting op een zinvolle manier te verbeteren. Zinvol in de zin dat activiteiten uit dit werkprogramma altijd gebaseerd zijn op het delen van kennis voor de doelgroep (gebruikers en opdrachtgevers) zodat door hen niet steeds opnieuw het wiel hoeft te worden uitgevonden.
Naast bovengenoemde zijn er ook opbrengsten die zich niet direct laten uitdrukken in euro´s, maar die wel een maatschappelijke waarde vertegenwoordigen, en-of waarmee (bestaande) publieke middelen voor onderwijshuisvesting effectiever kunnen worden ingezet. Daarbij moet worden gedacht aan toegevoegde waarde van het werkprogramma op de volgende terreinen;
- het belang van goed opdrachtgeverschap (afstemming budget op ambities, goede PvE´s)
- het belang kennis en middelen te bundelen (standaardisatie en deling van kennis)
- de integrale en sectoroverstijgende aanpak (cultuur, onderwijs, opvang, sport)
- de aandacht voor sociaal economische thema´s (krimp, vervangingsopgave)
- het belang samenwerking te bevorderen (efficiënt ruimtegebruik)
- het belang belemmeringen in de sector bespreekbaar te maken (inzicht op de vraag)
04 Wat: is het werkprogramma Scholenbouwwaaier?
Om de Scholenbouwwaaier te kunnen blijven doorontwikkelen is met betrokken partijen een werkprogramma opgesteld. Activiteiten uit dit werkprogramma zijn gericht op een verdere professionalisering van het opdrachtgeverschap, op de verbetering van de programma’s van eisen die voor deze gebouwen worden opgesteld en een meer integrale levensduurbenadering van de bestaande gebouwenvoorraad. Voor een succesvolle implementatie van de scholenbouwwaaier, is het enerzijds van belang te kijken naar de ontwikkelingen, organisaties en doelgroepen die rondom de implementatie een rol spelen en anderzijds aansluiting te vinden met de activiteiten en doelen van de Stichting Ruimte voor Onderwijs en Kinderopvang (Ruimte-OK).
05 Wat: is de relatie met VNG-normbudgetten?
De Scholenbouwwaaier redeneert niet vanuit de normkosten maar vanuit de totale levensduurkosten. Scholen en gemeenten merken op dat de waaier ervoor kan zorgen dat het weer over de visie en inhoud gaat die aan kwaliteit vooraf gaat, in plaats van deze enkel afhankelijk te laten zijn van de beschikbare middelen.
Doordat de waaier alle aspecten definieert waarmee de kwaliteit van de huisvesting kan worden gedefinieerd dient deze op dit moment ook als vertrekpunt voor een door de schoolbesturen op te stellen kwaliteitstandaard voor onderwijshuisvesting. Met de op te zetten kwaliteitsstandaard hopen de schoolbesturen in samenspraak met gemeenten een zelfde basiskwaliteitsniveau te kunnen gaan hanteren voor alle schoolgebouwen/ kindvoorzieningen in de desbetreffende gemeente.
06 Wat: is de rol van Ruimte-OK?
Voor het Atelier Rijksbouwmeester is het cruciaal dat één organisatie verantwoordelijkheid draagt voor de doorontwikkeling van de Scholenbouwwaaier. Gekozen is voor een samenwerking met Ruimte-OK dat is opgezet op initiatief van de PO-raad, VO-raad, VNG en het Waarborgfonds Kinderopvang.
Het netwerk en de kennis die is opgedaan bij de ontwikkeling van de waaier is daarbij ook ingezet bij de ontwikkelde kennisbank van Ruimte-OK. In deze on-line kennisbank is voor opdrachtgevende partijen nog veel meer informatie te vinden. Daar waar de Scholenbouwwaaier zich enkel richt op het formuleren van ambities en kwaliteitseisen bij bouw- en verbouw omvat deze kennisbank kennisitems gericht op ruimtevraagstukken in veel bredere zin. Ruimte-OK kan ook ondersteuning bieden om de scholenbouwwaaier in de praktijk goed te benutten en-of een kwaliteitsslag door te voeren in het Programma van Eisen dat wordt/is opgesteld.
07 Wat: zijn de mogelijkheden voor samenwerking?
Bij de inhoudelijke doorontwikkeling van de Scholenbouwwaaier zijn veel partijen betrokken geweest. Het slim gebruiken van bestaande netwerken en samenwerkingsverbanden is een blijvend aandachtspunt bij de doorontwikkeling van de Scholenbouwwaaier.
In het laatste jaar is er een groeiende animo vanuit de (commerciële) marktpartijen. Om de onafhankelijkheid van de Scholenbouwwaaier te kunnen waarborgen wordt hier terughoudend mee omgegaan. Waar mogelijk kan in overleg worden gekeken hoe deze partijen vanuit hun expertise een bijdrage kunnen leveren om daarmee het werkprogramma actief te ondersteunen.
Ruimte-OK is wel steeds op zoek naar nieuwe goede praktijkvoorbeelden. Heeft u een project dat goed aansluit bij één van de thema's uit de Scholenbouwwaaier laat het ons dan weten.
08 Wie: voor wie is de waaier bedoeld?
De waaier is in eerste instantie bedoeld voor opdrachtgevers en gebruikers rondom voorzieningen waarin kinderen de hoofdrol spelen.
In de praktijk blijkt deze echter ook goed te kunnen functioneren als communicatiemiddel voor alle betrokkenen (architecten, adviseurs, bouwpartijen).
09 Wie: enkel geschikt voor Primair Onderwijs?
Nee, alhoewel de gebruikte afbeeldingen grotendeels afkomstig zijn van voorzieningen rondom het primair onderwijs, blijkt de waaier ook zinvol ingezet te kunnen worden voor het Voortgezet Onderwijs. Daarnaast hebben ook organisaties in de kinderopvang enthousiast gereageerd. Met name de leesbaarheid, beknoptheid en in de waaier gegeven tips oogsten ook daar waardering.
10 Wie: ook voor bestaande scholen van toepassing?
De scholenbouwwaaier richt zich in algemene zin op de kwaliteit van de huisvesting en is daardoor zowel voor de nieuwbouw als bij verbouwingsopgaven (bestaande bouw) te gebruiken.
11 Wie: van wie is de Scholenbouwwaaier?
De Scholenbouwwaaier is van en voor opdrachtgevende partijen rondom de bouw van kindvoorzieningen. De Scholenbouwwaaier is met geld van OCW (cultuur) en het Atelier Rijksbouwmeester -mede in kader van maatregelen van het kabinet i.h.k.v. kredietcrisis- ontwikkeld.
Met Ruimte-OK is in 2012 een samenwerkingsovereenkomst gesloten om zorg te dragen voor de verdere implementatie en doorontwikkeling. Voor de uitvoering van werkzaamheden tbv de doorontwikkeling is er een ‘Werkprogramma Scholenbouwwaaier’ opgesteld waarvoor jaarlijks middelen uit de 'Actieagenda Architectuur en Ruimtelijk Ontwerp 2013-2016' ingezet zullen worden. Het Atelier Rijksbouwmeester fungeert daarbij als opdrachtgever.
12 Wie: zijn er allemaal bij de ontwikkeling betrokken?
Aan de totstandkoming van de scholenbouwwaaier is door veel partijen en organisaties een actieve bijdrage geleverd. Daarbij is veelvuldig contact geweest met schoolbesturen uit het netwerk huisvesting van de PO-raad als wel locatiedirecteuren en beleidsambtenaren die recent te maken hebben gehad met bouw en-of verbouw.
Naast scholen, gemeenten, brancheorganisaties en adviseurs is er ook gebruik gemaakt van kennis die aanwezig is bij partijen als; Architectuur Lokaal, BNA-Onderzoek, 3TU, AgentschapNL, SBR, PPS support, CROW, TNO, Stabu, Bouwstenen voor sociaal, Landelijk Steunpunt Brede Scholen, Activiteitenplatform Binnenmilieu Scholen, Stichting Tijd voor eten, Kennisnet, Scholenbouwmeester, Innovatienetwerk, Agion (België), Arbocatalogus en de GGD. Omdat de Scholenbouwwaaier de discussie over basiskwaliteit van huisvesting stimuleert vormt de waaier tevens het fundament voor de landelijke kwaliteitsstandaard die momenteel in ontwikkeling is.
13 Waarom: een Scholenbouwwaaier?
Het (ver)bouwen van scholen is geen kerntaak van gemeenten en schoolbesturen. Bij veel opdrachtgevers in de scholenbouw ontbreekt het aan inhoudelijke kennis. Om de Nederlandse scholenbouw in topconditie te krijgen zijn goede Programma’s van Eisen (PvE’s) onmisbaar. Voor een onderwijsinstelling als incidentele opdrachtgever met een gemis aan bouwspecifieke kennis is het ontwerpen/ (ver)bouwen van een gezonde en goede school dan ook geen makkelijke opgave. Laat staan dat deze weet waaraan een goed Programma van Eisen dient te voldoen.
Dat veel PvE's in de praktijk leiden tot gebouwen die niet aan de verwachtingen voldoen bleek al uit het in 2009 verschenen adviesrapport 'Gezond en Goed- scholenbouw in topconditie' van de Rijksbouwmeester. Vanuit de gedachte dat deze ervaring uit de praktijk meegenomen moet worden bij de aanpak van nieuwe projecten is het idee van de scholenbouwwaaier geboren. Met de inzet van de waaier bij projecten moet worden voorkomen dat steeds dezelfde fouten worden gemaakt en dat steeds opnieuw het wiel uitgevonden moet worden.
14 Waarom: te gebruiken?
Veel zaken die belangrijk zijn voor het dagelijks functioneren van een schoolgebouw zijn lang niet altijd goed meegenomen in een Programma van Eisen. Als voorbeeld wordt genoemd de logistiek en akoestiek van de activiteiten in het kader van overblijven, welke in toenemende mate in deze gebouwen plaatsvindt. Doordat hierover onvoldoende wordt nagedacht in de programmeringfase, leiden deze activiteiten in de praktijk vaak tot overlast. Of en dat is nog erger ontstaan soms overblijfvoorzieningen die niet worden gebruikt. Vergelijkbaar zijn de voorbeelden van het gebruik van zonwering op de oostgevel, welke indien niet aanwezig kan leiden tot oververhitting of het niet goed nadenken over de inzet van smartboards waardoor lichthinder kan ontstaan.
15 Waarom: belangrijk?
De groeiende aandacht voor integrale aanbestedingsvormen onderstrepen het belang om meer tijd en aandacht te besteden aan het Programma van Eisen. De waaier komt daarbij goed van pas, mede omdat hierin een aantal zaken aan bod komen die door techneuten vaak (onbedoeld) niet zijn meegenomen in de vraagspecificatie en-of programma van eisen. Enige alertheid van de opdrachtgever is hier verreist, want wat hij niet vraagt, krijgt hij ook niet. Anders gezegd wanneer aandacht voor de invulling van de buitenruimte bijvoorbeeld ontbreekt, kan je er zeker van zijn dat deze zal worden ingevuld worden met de standaard betonnen 30x30-tegels, vaak een doorn in het oog van de eindgebruiker.
16 Waarom: een aparte website?
Deze site wordt beheerd door de Stichting Ruimte voor Onderwijs en Kinderopvang (Ruimte-OK). Om de bekendheid, bestaansrecht, toepasbaarheid en inzetbaarheid van de Scholenbouwwaaier als hulpmiddel te vergroten is ervoor gekozen een eigen ‘mini-website’ voor de scholenbouwwaaier in te richten en de oorspronkelijke domeinnaam www.scholenbouwwaaier.nl te handhaven. Hierdoor wordt het makkelijker directe feedback van gebruikers te genereren en specifieke achtergrondinformatie over de doorontwikkeling van de scholenbouwwaaier naar de doelgroepen te ontsluiten.
17 Waarom: ontbreekt het thema duurzaamheid?
Duurzaamheid is integraal meegenomen in alle waaierbladen.
18 Waarom: is brandveiligheid niet meegenomen?
De scholenbouwwaaier stelt gebruikskwaliteit voorop. Door alle aandacht voor het binnenklimaat, energieverbruik, brandveiligheid en duurzaamheid wordt haast vergeten dat deze gebouwen ook (nog) kinderen dienen te huisvesten. Veel zaken welke specifiek zijn voor het gebruik van een gebouw waarin kinderen de hoofdrol spelen worden niet goed meegenomen in bestaande kwaliteitsinstrumenten of zijn niet geregeld met het bouwbesluit. Zaken die met bestaande wetgeving reeds goed zijn geregeld maken dan ook geen onderdeel uit van de scholenbouwwaaier. Tenzij deze directe raakvlakken heeft met de gebruik, exploitatie- en of beheer.
19 Hoe: te gebruiken
De scholenbouwwaaier is geen nieuwe norm of richtlijn, maar stelt inhoudelijke onderwerpen aan de orde die bij de (ver)bouw van een school van belang zijn en waarvoor aandacht dient te zijn in het op te stellen PvE. De waaier doet dit vanuit een vijftal hoofdthema’s (Proces, Beleving, Gebruik, Techniek en Economie) waarvan de praktijk heeft aangetoond dat deze essentieel zijn voor het realiseren van goede en gezonde scholen.
Naast de technische aspecten zoals energieverbruik, onderhoud en binnenmilieu legt de scholenbouwwaaier ook een relatie met de organisatorische, architectonische, functionele en economische aspecten. De waaier omvat vijftig themabladen. Per themablad zijn weetjes, tips, keuzes en aandachtspunten overzichtelijk gebundeld. Ieder thema eindigt met suggesties waar je meer informatie kunt vinden over het desbetreffende onderwerp.
Uit praktijkervaringen blijkt de waaier op meerdere manieren te kunnen worden ingezet. Om er achter te komen of de waaier ook voor uw project kan worden ingezet kunt u het beste contact opnemen met de Stichting Ruimte voor Onderwijs en Kinderopvang (Ruimte-OK).
20 Hoe: is het Frisse Scholen programma meegenomen?
Veel reeds beschikbare kennis blijkt in de praktijk niet altijd aanwezig te zijn op de plaatsen waar deze het meeste waarde heeft. In de waaier wordt daarom veelvuldig verwezen naar relevante kennis(documenten) die de laatste jaren ontwikkeld zijn. Op die manier kan worden voorkomen dat steeds opnieuw het wiel moet worden uitgevonden. De opgebouwde kennis rondom het Frisse scholen programma door AgentschapNL is hier een goed voorbeeld van.
21 Hoe: kan ik een presentatie bijwonen?
Om kosten te beperken wordt voor het geven van presentaties waar mogelijk aansluiting gezocht bij bestaande congressen, symposia en bijeenkomsten.
Bijeenkomsten 2011:
- 2 november (Rotterdam) Congres Duurzame Scholen ‘Delen en Doen’
- 9 november (Utrecht) ‘SCS on tour’ bij Rever Utrecht
- 16 november (Rotterdam) ‘SCS on tour’ bij OBS de Catamaran
- 23 november (Assen) ‘SCS on tour’ bij MFA het Schakelveld
- 6 december (Eindhoven) ‘SCS on tour’ bij TU Eindhoven
Bijeenkomsten 2012:
- 22 maart (Eindhoven) Gezonde Scholen ‘informatiesessie’ Christiaan Huygens College
- 9 mei (Delft) het jaarcongres ’Architectuur en Onderwijs’
- 23 mei (Utrecht) 8e landelijke brede schoolcongres
- 24 mei (Houten) Gezonde Scholen ‘informatiesessie’ bij Houtens College
- 2 oktober (Amersfoort) congres Duurzame Scholen ’Leren innoveren’
- 21 november (Vlissingen) Gezonde Scholen ‘informatiesessie’ Open Wijkschool
- 6 december (Amsterdam) Gezonde Scholen ‘informatiesessie’ IJburg College
Bijeenkomsten 2013:
- 16 t/m 18 januari 2013 (Brabanthallen Den Bosch) Beurs Facilitair
- 22 t/m 26 januari (Jaarbeurs Utrecht) 'Vraagbaak' NOT2013
Om op de hoogte te blijven van nieuwe bijeenkomsten kunt u zich aanmelden voor de nieuwsbrief van Ruimte-OK of door ons te volgen via Twitter. Indien gewenst kunnen wij ook een presentatie en-of workshop op maat verzorgen.
22 Hoe: kan ik de waaier bestellen?
De Scholenbouwwaaier kan op dit moment worden besteld bij de webwinkel van Stichting Ruimte voor Onderwijs en Kinderopvang (Ruimte-OK) of bij Architectuur Lokaal.